มิตรชาวไร่ทุกท่านทราบหรือไม่คะ ว่าวิธีการสังเกตดินในแปลงของเรา ว่ามีคุณภาพ อุดมด้วยอินทรียสารหรือไม่ สังเกตได้ง่าย ๆ ด้วยตาเปล่า เพียงแค่มองหา “ไส้เดือน (earthworm)”

 ไส้เดือน คือ สิ่งมีชีวิตที่สำคัญอย่างมากต่อระบบนิเวศ ช่วยในการย่อยสลายอินทรียสารในดิน เพราะการเคลื่อนที่ในดินของไส้เดือน เป็นการพรวนดิน ทำให้ดินมีช่องว่างที่จะเพิ่มปริมาณออกซิเจนให้แก่ดิน ซึ่งมีความสำคัญต่อการปลูกพืช พูดง่าย ๆ คือ ไส้เดือน คือ ตัวชี้วัดคุณภาพดินนั่นเอง

ไส้เดือน เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง  มีลักษณะลำตัวเป็นข้อปล้อง พบได้ทั่วไปในดิน ใต้กองใบไม้ หรือใต้มูลสัตว์ เป็นสัตว์ที่มี 2 เพศในตัวเดียวกัน มีการสืบพันธุ์ทั้งแบบอาศัยเพศและไม่อาศัยเพศ

ทั่วโลกพบไส้เดือนประมาณ 4,400 ชนิด แบ่งออกได้ตามแหล่งที่อยู่อาศัยและนิสัยในการกินอาหาร ได้แก่ ไส้เดือนที่อาศัยอยู่บริเวณหน้าดินตามผิวดินหรือใต้ซากอินทรีย์ ไส้เดือนที่อาศัยอยู่บริเวณดินชั้นบน ที่มีความลึกประมาณ 20-30 เซนติเมตร ไส้เดือนที่อาศัยอยู่ใต้ดินชั้นล่างลึกประมาณ 2-3 เมตร โดยไส้เดือนที่อยู่ตามผิวดินหรือใต้ซากอินทรีย์จะมีประสิทธิภาพในการย่อย สารอินทรีย์ในดินได้ดีกว่า ขยายพันธุ์ได้รวดเร็วกว่า โดยทั่วไปในธรรมชาติไส้เดือนมีอายุที่ยาวนาน ตั้งแต่ 4-10 ปีขึ้นอยู่กับชนิดของไส้เดือน แต่เมื่อนำมาเพาะเลี้ยง พบว่าไส้เดือนมีอายุสั้นลง เฉลี่ยประมาณ 2 ปี

ปัจจุบันมีการเพาะเลี้ยงไส้เดือนเป็นอาชีพ และมีการเผยแพร่ความรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับไส้เดือนให้มากและกว้างขึ้น เพราะว่า ไส้เดือนในระบบนิเวศตามธรรมชาติมีน้อยลงและไม่เพียงพอต่อความต้องการของเกษตรกร เนื่องจากดินหลายพื้นที่เสื่อมคุณภาพ ทำให้สิ่งมีชีวิตที่สำคัญอย่างไส้เดือน ไม่มีแหล่งที่อยู่อาศัยที่อุดมสมบูรณ์

ไม่เพียงแต่ไส้เดือนเท่านั้นที่ไม่อยากอยู่ในผืนดินที่แห้งแล้ง ยิ่งดินแข็ง ดินดาน ที่เกิดจากการเผาไหม้ พืชหรือสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ก็แทบจะเอาชีวิตไม่รอดเช่นกัน เราปฏิเสธไม่ได้ว่า การเผาอ้อยเป็นอีกหนึ่งตัวการที่ทำให้ดินเสื่อมคุณภาพ ลองเปรียบเทียบดูว่า ไร่อ้อยที่เผาใบ กับไร่อ้อยที่ตัดอ้อยสด ทิ้งใบคลุมดิน แปลงไหนมีไส้เดือนมากกว่ากัน

มิตรชาวไร่คะ อย่าลืมว่าจำนวนและปริมาณความหนาแน่นของไส้เดือนที่มีอยู่ในดินนั้น คือตัวบ่งบอกถึงความอุดมสมบูรณ์ของดินในแปลงอ้อยของท่าน อ่านเรื่องนี้จบแล้ว ลองเดินเข้าไปสำรวจดินในไร่ของท่านนะคะว่ามีไส้เดือนอยู่หรือเปล่า ถ้าเจอ เรายินดีด้วยค่ะ ดินของท่านยังอุดมสมบูรณ์.